Na de oprichting van de Universiteit voor Humanistiek in 1989 moest men ook bepalen welke ‘rituele kleding’ de hoogleraren en rector zouden dragen. Geïnspireerd door de ideeën en contacten van hoogleraar Fons Elders, kreeg de UvH een in alle opzichten aparte en cultuurhistorisch gestempelde uitvoering.
In plaats van de zware en donkere toga’s die bij de andere universiteiten al eeuwen gedragen worden, koos de UvH voor een een ontwerp van couturier Colette van Landuyt. Zij liet zich daarbij inspireren door het werk van de bekende Italiaanse humanist Giovanni Pico della Mirandola (1463 – 1494), auteur van één van de belangrijke traktaten uit de Renaissance: Oratio de Hominis Dignitate ofwel: Oratie over de menselijke waardigheid. De toga kreeg een simpele vierkante vorm van diepblauwe Indiase zijde die tijdens het dragen in speelse driehoekjes rondom de arm plooit en daardoor zwierig gedragen kan worden.
Ook de baretten in de vorm van een driehoek vallen op door hun aparte vormgeving; vormgever en beeldend kunstenaar Maria Blaisse, die al veertig jaar een vooraanstaande rol in de Nederlandse designwereld vervult, tekende voor het ontwerp.
Voor de ambtsketen viel de keuze op edelsmid en industrieel vormgever Gijs Bakker, die op dat moment een pionier was op het gebied van vormgeven van sieraden van ambtsbekleders. Zijn ontwerp was gebaseerd op één van de beroemdste tekeningen uit de kunstgeschiedenis, namelijk De Mens van Vitruvius van Leonardo da Vinci (1452-1519). De Vitruviusman wordt vaak gezien als een symbool van humanisme, verwijzend naar de mens zelf, het individu dat ‘de maat der dingen’ werd: de mens als het middelpunt van het heelal. Bakker nam de twee geometrische vormen en haakte ze in elkaar; de cirkel is van vierkant edelmetaal (zilver) en het vierkant van rond edelmetaal.
Op 11 november 1991 stond de volgende ingezonden brief van Fons Elders in NRC Handelsblad:
Toga
Onder de titel ‘Een beroep voor vrouwen’ schrijft H.A. van Wijnen in zijn column van 2 november over de introductie van een getailleerde toga voor vrouwelijke rechters. (Ontwerp: Frank Govers; stof: gewassen zijde). “Wat de wet dienaangaande ook mag voorschrijven, de haute culture zal zich niet langer aan mannentradities conformeren en de vrouwen in het rechtersambt uit haar ondraaglijke ambtsgewaad bevrijden”, aldus Van Wijnen. De vrouwelijke rechters worden bevrijd; de mannelijke rechters blijven hun loodzware, patriarchale toga’s dragen. Een vreemde zaak, als het gaat om de eenheid van het ambt en de rituele uitdrukking ervan in de ambtstoga. Een aparte toga voor vrouwelijke rechters roept ook vragen op voor de toga van (vrouwelijke) hoogleraren.
De Universiteit voor Humanistiek (UvH) te Utrecht heeft bij haar oprichting in 1989 besloten te breken met de traditionele, zware ‘wollen’ toga ten gunste van een lichte, klassiek-constructivistische toga. Deze toga van diep-blauwe Indiase zijde is zo licht en zwierig dat hij zowel de mannelijke als de vrouwelijke hoogleraar bevrijdt van een zware, warme last. Het ontwerp van deze toga is van Colette van Landuyt. Haar galerie is enkele meters verwijderd van die van Frank Govers.
De Universiteit voor Humanistiek heeft ook de baret en de ambtsketen opnieuw laten ontwerpen, resp. door Maria Blaisse en Gijs Bakker: een baret in de vorm van een driehoek, een ambtsketen in de vorm van een vierkant en cirkel. Het geheel is een verademing tegenover de ernstige, patriarchale stijl van de ‘oude’ universiteiten en als zodanig een doorbraak naar gene zijde van de man-vrouw relatie. Ik wens ook de rechters een dergelijke ontwikkeling toe, of zij nu man of vrouw zijn.
Prof. Fons Elders,
Utrecht.